توهین رایانه‌ای و نحوه رسیدگی به آن
محمدعلی طیبی سورکی وکیل پایه یک دادگستری و رییس کمیسیون حمایت از اعضا و صیانت از مرکز وکلا قوه قضائیه استان مازندران
یکی از جرائمی که در فضای مجازی، متداول می باشد،بزه توهین می باشد و می توان گفت در جرائم رایانه ای، رتبه نخست را از لحاظ ارتکاب جرم به خویش ،اختصاص داده است. و بیشترین اقدامات صورت گرفته از سوی افراد از طریق ،شبکه های اجتماعی و اطلاع رسانی، می باشد و لذا در بیشتر موارد شخص متهم بصورت ناشناس ،مرتکب بزه می گردد و تنها چیزی که ،شاکی و یا کسی که به وی توهین و جسارت شده ،در اختیار دارد، شماره تلفن همراه توهین کننده می باشد، به بیان دیگر فضای مجازی یک محیط مخفی است که افراد آزادانه به خود این حق را می دهند که به هر شخصی که تمایل دارند ،توهین نمایند و لذا این فضا، نیاز به ایجاد نظم و در کنار آن نظارت دارد تا هر صفحه از شبکه اجتماعی، یک صفحه جرم بوجود نیاید.در خصوص جرم توهین ،هرچند بطور مستقیم و واضح در قانون جرایم رایانه‌ای بدان اشاره نشده است،اما چون توهین از مصادیق بارز هتک حیثیت محسوب می گردد از مواد مرتبط با هتک حیثیت می توان برای جرائم توهین مورد استفاده قرار داد، بر اساس همین استدلال ،می توان طبق ماده ۱۶ قانون جرائم رایانه‌ای جهت دفاع از حقوق شاکی، و همچنین تأدیب و ارعاب مرتکب اقدام نمود.
ابتدا باید بدانیم چه اقداماتی جرم توهین رایانه‌ای قلمداد می گردند تا ضمن کشف جرم ،بتوان عمل مرتکب را با قانون حاکم تطبیق داد و وی را مجازات نمود.
بزه توهین رایانه‌ای بدین معنی است که چیزی را به صورت دروغ یا درست و آنهم بوسیله رایانه به شخصی نسبت دهیم که این عمل ،باعث پایین آمدن شأن و شخصیت طرف مقابل گردد و به نوعی موجب پست شدن فرد گردد.
توهین رایانه‌ای همانند سایر جرائم جهت ایجاد ،نیازمند وجود ۳ عنصر اعم از قانونی، مادی و معنوی دارد.
عنصر قانونی توهین رایانه‌ای:
چون با توهین حرمت اشخاص زائل می گردد ،بنابراین می توان ماده ۱۶ قانون جرائم رایانه‌ای را ملاک قرار داد و مرتکب جرم توهین در فضای مجازی را مورد مجازات قرار داد و علاوه بر ماده مورد اشاره می توان به مواد دیگر قانون مجازات اسلامی، مانند مواد ۶۰۸،۶۰۹،۵۱۳،۵۱۴ در اثبات عنصر قانونی جرم توهین، اشاره نمود.
ماده ۱۶ قانون جرائم رایانه‌ای به شرح ذیل بیان می دارد که: هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفا موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از 91 روز تا 2 سال یا جزای نقدی از 5 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر 2 مجازات محکوم خواهد شد.»
کدام قانون برای مجازات جرم توهین در فضای مجازی قابل اعمال و ملاک عمل ،قرار می گیرد ؟
با عنایت به اینکه ، تصریح قانونی در خصوص بزه توهین رایانه‌ای وجود ندارد و فقط می توان طبق استدلال فوق به ماده ۱۶ قانون جرائم رایانه‌ای اشاره نمود ،اما در مقابل عام و مقدم بودن قانون مجازات اسلامی (مصوب 1375) را در مقابل، خاص و مؤخر بودن قانون جرایم رایانه‌ای (مصوب 1388) را داریم ،حال سوال مطرح می گردد؛ مرتکبان این جرم طبق کدام قانون باید مجازات شوند؟
مطابق اصول فقهی، در صورتی که قانون عام بر قانون خاص مقدم باشد و تاریخ ورود هر دو (عام و خاص) معلوم باشد و زمان عمل به عام پیش از ورود خاص رسیده باشد، در این مورد، خاص مؤخر را ناسخ عام مقدم می‌دانیم.
پس نتیجه می گیریم که ؛ توهین رایانه‌ای از شمول مواد 608 و 609 قانون مجازات اسلامی خارج می گردند و در مورد مجازات این جرم، به ماده 16 از قانون جرایم رایانه‌ای مراجعه می نماییم. تشدید مجازات را نیز می‌توان با توجه به آثار و عواقب جبران‌ناپذیر این جرم توجیه کرد چرا که عده ای بر این باورند که تفسیر به نفع متهم ایجاب می نماید ،تا ماده 16 قانون جرائم رایانه‌ای اعمال و مورد استناد واقع نگردد.
محل وقوع جرم و دادگاه صالح جهت رسیدگی به بزه توهین رایانه‌ای کجاست؟
توهین در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی، وسیله ارتکاب جرم اینترنت می باشد ،همانند ، مزاحمت تلفنی و نباید این موضوع را با مکان ارتکاب جرم اشتباه گرفت، زیرا با این استدلال ، در تشخیص دادگاه صالح با مشکل مواجه خواهیم شد.
واقعیت امر ، محل وقوع جرم، مکانی است که مجرم رایانه‌ای به نتیجه دلخواه خویش ،دست می یابد.
ضمنا جدای از استدلال فوق می توان به رای وحدت رویه مربوط به جرم توهین در فضای مجازی ، استناد نمود ،که ثابت کننده ،مطالب فوق از جهت مرجع صالح برای رسیدگی به این جرائم می باشد ؛
رأی وحدت رویه شماره 721 ـ 1390/4/21هیات عمومی دیوان عالی کشور به شرح زیر بیان می دارد: «وقوع بزه مزاحمت برای اشخاص به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر، موضوع ماده 641 قانون مجازات اسلامی، منوط به آن است که نتیجه آن که مقصود مرتکب است، محقق گردد.
بنابراین، در مواردی که اجرای مزاحمت از یک حوزه قضایی شروع و نتیجه آن در حوزه قضایی دیگر حاصل شود، محل حدوث نتیجه مزبور، محل وقوع جرم محسوب و ملاک صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده نیز همین امر خواهد بود.»
با توجه به وحدت ملاک توهین رایانه‌ای و مزاحمت تلفنی، می‌توان چنین بیان کرد که محل وقوع بزه توهین رایانه‌ای، محل حدوث نتیجه است. پس در جرایم رایانه‌ای، تعیین محل وقوع بزه در اختیار بزه‌دیده است.
بزه‌دیده در هر مکانی از توهین رایانه‌ای اطلاع یابد، می‌تواند به شکایت کیفری اقدام کند. از این رو، محل وقوع نتیجه، محل انجام جرم قلمداد می گردد و مرجع قضائی که این محل در حوزه آن قرار دارد، طبق ماده 54 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری، صالح به رسیدگی به این جرائم خواهد بود .
نهایتا در خصوص نحوه شکایت از توهین کننده ،بدین نحو می باشد که شخص شاکی ،از طریق دفتر خدمات قضائی، شکایت خویش را مطرح و جهت انجام بررسی و تحقیقات جامع، شکایت به پلیس فتا ،ارجاع و بعد از تکمیل پرونده، با همکاری شاکی، مجددا به دادسرا عودت داده خواهد شد و با مرتکب طبق قانون برخورد خواهد شد ،فلذا هر زمان مورد توهین و یا هر جرمی در فضای مجازی قرار گرفته اید ،شخصا بر علیه آن شخص اقدام نکنید ،چرا که امکان اینکه شما هم مجرم تلقی گردید ،می رود و بهترین راه حل ،عدم پاسخگویی و عدم اهانت به اشخاص و متعاقب آن طرح شکایت می باشد .
بااحترام محمدعلی طیبی سورکی وکیل پایه یک دادگستری
