هر فعلــی که در قانون مجازات اسلامــی و سایــر قوانین جزایی جرم‌انگاری شده است شامل عناصــر تشکیل‌دهنده است که عبــارتند از عنصر قانــونی، عنــصر مادی و عنصر معنــوی. جرم سیاســی نیز از این قاعده مستثــنی نمی‌باشد.
عنصر قانونی جرم ســیاسی مرکب است؛ بدین شــرح که در مواد 1 و 2 قانــون جرم سیاســی مصوب سال 1395 این فعل جرم‌انگــاری شده است و در قانــون مجازات اسلامــی باب تعزیرات مصــوب سال 1375 نیز تعیــین مجازات شده است.
پیــکره جرم سیاسی توهــین و نشر اکاذیــب می‌باشد. به عبارت بهتر فردی که فحاشی کند و یا مطالــب خلاف واقع را نشــر دهد فعل مادی جرم سیاســی را تشــکیل داده اســت.
در اکثر جرایم انگیــزه نقشی در تحقق یا عدم تحــقق فعل مجرمانه ندارد و فــقط می‌تواند عامــلی برای تخفیــف مجازات باشد. بدین شــرح که طبق بند پ ماده 38 قانون مجازات اســلامی مصوب سال 1392 وجــود انگیزه شرافتمــندانه در ارتکاب جرم از جــهات تخفیف مجازات می‌باشد امـــا گاهی اوقات انگیزه در تحقــق یا عدم تحقق جرمــی موثر است. در جرم سیــاسی انگیزه اصلاح امــور کشور در تحقق جرم سیاسی مؤثــر است. خاطر نشــان باید کرد که اگر مرتکــب قصد ضربه زدن به اصل نظام را داشــته باشد با عنوان مجرمانه دیــگری تحت تعقیب قرار خواهــد گرفت.
طبق مــاده 609 قانون مجازات اسلامی باب پنجــم تعزیرات مصوب ســال 1375 توهین به مقامــات مجازات سه تا شــش ماه حبس یـــا تا 74 ضربه شــلاق یـــا تا 2/500/000 میلیون تومــان جزای نقدی در پی خــواهد داشت. حالیــه اگر فرد با انگــیزه اصلاح امور کشور این اقدام را انجــام داده باشد مجرم ســیاسی شناخته می‌شود.
طبق مــاده 698 قانون مجازات اسلامی باب پنــجم تعزیرات مصوب ســال 1375 نشر اکاذیــب مجازات دو ماه تا دو سال یـــا شــلاق تا 74 ضربه می‌باشد که اگــر با انگیــزه اصلاح امور کشور انــجام دهد مجرم سیاسی شناخته مــی‌شود.
شخــصی که با انگیزه اصلاح امور کشــور دست به فعل مجرمانه زند طبیــعتاً در نحوه اجرای مــجازات با سایرین باید متفــاوت باشد که این تفاوت‌ها به قرار ذیــل می‌باشد:
1. محل حبــس مجرم سیاسی با مجــرم غیرسیاسی متفــاوت است.
2. مجــرم سیاسی لبــاس زندان به تــن نمی‌کند.
3. مجرم سیــاسی حق دسترسی به کــتاب، روزنامه، رادیو و تلویــزیون دارد.
4. مــجرم سیاسی به صورت انــفردای محبوس نمی‌شود مــگر به تجویز قانونگذار
مطابــق ماده 302 قانون آیین دادرسی کیــفری مصوب سال 1392 دادگــاه کیفری یــک مرجــع صالح برای رسیدگی به جرایم ســیاسی می‌باشد. بدین توضیــح که دادگاه با یک رئیــس و دو مستشار به صورت علنــی با حضور هیأت منــصفه رسیــدگی می‌کند.
تشــخیص سیاسی بودن اتهام با دادســرا یـــا دادگــاهی است که پرونده در آن مطــرح است. البته قانونگذار به متــهم جرم سیاسی این حــق را داده است که نسبت به غــیرسیاسی بودن اتــهام خود ایــراد کند.
آیا سوءقصد به مقامات داخلی یا خارجی جرم سیاسی محسوب می‌شود؟مطابق بند ب ماده 3 قانون جرم سیاسی مصوب سال 1395 سوء قصد به مقامات داخلی و خارجی جرم سیاسی نمی‌باشد.
آیا غیر از توهین و نشر اکاذیب افعال دیگری نیز در شمار جرم سیاسی قرار می‌گیرند؟بله؛ جرایم مقرر در قانون انتخابات ریاست جمهوری و جرایم مقرر در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و همچنین جرایم ماده 16 قانون فعالیت احزاب از جمله دیگر جرایم سیاسی می‌باشند.
نحوه رسیدگی به جرایم سیاسی چگونه است؟ نحوه رسیدگی به جرایم سیاسی مطابق قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال 1392 است.
آیا متهم حق دارد به غیرسیاسی بودن اتهام ایراد کند؟ طبق بخشنامه در جریان تحقیقات و رسیدگی در دادسرا در هر مرحله از آن و تا پایان جلسه اول دادرسی در دادگاه متهم می‌تواند به غیرسیاسی بودن اتهام خود ایراد کند.
