امروزه در مراجع قضایی دعاوی متعددی مطرح می‌شود که طرفین آنها با یکدیگر همسایه هستند. تفاوتی نمی‌کند چه از بُعد حقوقی باشد چه از بُعد کیفری باشد. بعنوان مثال از لحاظ کیفری شخصی از همسایه خود بخاطر سر و صداهای نابهنجاری که ایجاد می‌کند دست به تنظیم شکوائیه میزند یا می‌توان از لحاظ جنبه حقوقی نیز این مسأله را بررسی کرد. آنجایی که همسایه بدلیل تغییراتی که در خانه خود ایجاد می‌کند باعث بوجود آمدن خسارتی در ملک مجاور خود می‌شود و شخص با طرح دعوی در پی جبران خسارت می‌باشد.
صرف نظر از اینکه طرفین دعوا با یکدیگر همسایه باشند یا نباشند باید بررسی کرد که مسأله بوجود آمده در قالب کدام عنوان حقوقی قرار می‌گیرد؟! بعنوان مثال زمانی که همسایه از رد شدن انشعابات ملک مجاور از ملک خود جلوگیری می‌کند این دعوا با خواسته دعوای ممانعت از حق بررسی می‌شود یا مصداق دیگری که در عالم همسایه‌گری رخ می‌دهد ایجاد سر و صداهای نابهنجار در اوقاتی است که زمان استراحت می‌باشد. این دعوا نیز با خواسته دعوای مزاحمت در محاکم مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در یک دعوای کیفری باید توجه داشت که فعل یا ترک فعل زیر چتر کدام عنوان مجرمانه قرار می‌گیرد. بطور مثال اگر همسایه باعث تخریب ملک مجاور خود شود جرم تخریب اموال غیر صورت گرفته است که می‌توان در مراجع کیفری شکایت کرد.
اگر همسایه با احداث باغچه در ملک خود باعث ایجاد ضرر و زیان به خانه مجاور شود فرد خسارت‌دیده حق ندارد که دادخواست مسلوب‌‌المنفعه شدن باغچه را از دادگاه بخواهد و اگر چنین امری را انجام بدهد دادگاه به آن ترتیب اثر نمی‌دهد اما اگر خسارت‌دیده تقاضای جبران خسارت و ضرر و زیان وارده را بنماید دادگاه با احراز ورود خسارت و رابطه علیت بین تقصیر و فعل زیان‌بار می‌تواند مالک ملک مجاور را به رفع ضرر و غرامات محکوم نماید.
همسایه موضوعی است که مورد توجه قانونگذار قانون مدنی قرار گرفته است و مواد قانونی متعددی در این خصوص حکم کرده است که از جمله:
الف) طبق ماده 131 قانون مدنی مصوب 1307 همسایه حق ندارد که شاخه درخت خود را به ملک مجاور وارد کند و اگر چنین اقدامی را انجام داد همسایه دیگر شاخه را از فضای خانه خود خارج می‌کند یا اگر ممکن نشد شاخه را قطع می‌کند.
ب) یـــا طبق ماده 113 قانون مارالذکر هزینه دیوار مشترک بر عهده هر دو ملک مجاور می‌باشد.
اولین توصیه حقوقی که لازم به ذکر است اگر همسایه‌ای در نظر خود احساس می‌کند که حقی از وی تضییع شده است ابتدا باید اقدام به تنظیم اظهارنامه کند تا همسایه خود را از حق و حقوق خود آگاه کند. این بهترین روشی می‌باشد که ابتدا باید انجام داد؛ زیرا از یک جهت شاید همسایه ناخواسته دست به تضییع حق زده است و با آگاه شدن از اقدامات بعدی خود جلوگیری می‌کند.
از جهت دیگر هر چقدر از دعوای همسایه‌ها جلوگیری شود از لحاظ اخلاقی بهتر است. همانطور که در آیات و روایات نیز آمده است همسایگان حقوق زیادی بر گردن یکدیگر دارند تا جایی که در روایتی در مقام همسایه آمده است که همسایه از همسایه ارث می‌برد.
آیا رها کردن زباله توسط همسایه می‌تواند قابلیت پیگیری قضایی داشته باشد؟
بله؛ این فعل در قانون جرم‌انگاری شده است و تهدید علیه بهداشت عمومی می‌باشد.
آیا گذاشتن کفش در راهروی آپارتمان‌ها ممنوع می‌باشد؟
اگر تمام واحدها دارای جاکفشی باشند گذاشتن این کمد مخصوص کفش غیرقانونی نیست اما اگر منجر به از بین رفتن زیبایی ساختمان شود و شکایت سایر اعضاء را به دنبال داشته باشد این کار غیرقانونی به حساب می‌آید.
