در دنیای پیچیده حقوقی، دعاوی نقش بسیار مهمی در احقاق حق و برقراری عدالت ایفا می‌کنند. اما گاهی اوقات، برخی از افراد برای دستیابی به اهداف شخصی یا ایجاد مزاحمت، اقدام به تشکیل دعواهای واهی می‌کنند. این نوع دعاوی، نه‌تنها باعث اتلاف وقت و انرژی دادگاه‌ها می‌شود، بلکه می‌تواند به ضرر مالی و اعتباری طرفین نیز منجر شود. در این مقاله، قصد داریم تا به طور جامع به بررسی مفهوم دعوای واهی، دلایل شکل‌گیری آن، و راهکارهای جلوگیری از این پدیده بپردازیم.
دعوای واهی چیست
دعوای واهی به دعوایی اطلاق می‌شود که فاقد دلایل و مستندات معتبر بوده و تنها به‌منظور آزار و اذیت طرف مقابل یا دستیابی به مزایای نامشروع شکل می‌گیرد. در چنین دعاوی، متقاضی از همان ابتدا می‌داند که هیچ حقی بر ادعای خود ندارد، اما بااین‌وجود اقدام به طرح دعوا می‌کند.
قانون دعوای واهی
ماده ۱۰۹ قانون آیین دادرسی مدنی: در کلیه دعاوی مدنی اعم از دعاوی اصلی یا طاری و درخواست‌های مربوط به امور حسبی به‌استثنای مواردی که قانون امور حسبی مراجعه به دادگاه را مقرر داشته است، خوانده می‌تواند برای تأدیه خسارات ناشی از هزینه دادرسی و حق‌الوکاله که ممکن است خواهان محکوم شود از دادگاه تقاضای تأمین نماید.
دادگاه درصورتی‌که تقاضای مزبور را باتوجه‌به نوع و وضع دعوا و سایر جهات موجه بداند، قرار تأمین صادر می‌نماید و تا وقتی که خواهان تأمین ندهد، دادرسی متوقف خواهد ماند و درصورتی‌که مدت مقرر در قرار دادگاه برای دادن تأمین منقضی شود و خواهان تأمین ندهد به درخواست خوانده قرار رد دادخواست خواهان صادر می‌شود.
تبصره - چنانچه بر دادگاه محرز شود که منظور از اقامه دعوا تأخیر در انجام تعهد یا ایذا طرف یا غرض‌ورزی بوده، دادگاه مکلف است در ضمن صدور حکم یا قرار، خواهان را به تأدیه سه برابر هزینه دادرسی به نفع دولت محکوم نماید.
ویژگی‌های دعوای واهی
از مهم‌ترین ویژگی‌های دعوای واهی می‌توان به عدم وجود شواهد و مدارک کافی، عدم انطباق اظهارات با واقعیت، و قصد سوءاستفاده از نظام قضایی اشاره کرد. این دعاوی معمولاً باعث سردرگمی قاضی و اتلاف منابع دادگاه می‌شود.
تفاوت دعوای واهی با دعوای واقعی
تفاوت اصلی میان دعوای واهی و دعوای واقعی در وجود یا عدم وجود مدارک و دلایل کافی برای اثبات حقانیت ادعاست. در دعوای واقعی، فرد با ارائه اسناد و شواهد معتبر به دادگاه، در پی احقاق حقوق خود است. اما در دعوای واهی، متقاضی از همان ابتدا از بی‌اساس بودن ادعای خودآگاه است.
دلایل تشکیل دعوی واهی
برخی از افراد به دلیل اختلافات شخصی با طرف مقابل، از دعواهای واهی به‌عنوان ابزاری برای انتقام‌جویی یا آزار و اذیت استفاده می‌کنند. این انگیزه‌ها می‌تواند شامل کینه‌های قدیمی، حسادت، یا اختلافات خانوادگی باشد.
گاهی اوقات، برخی از افراد برای دستیابی به منابع مالی یا منافع غیرمشروع، اقدام به طرح دعوای واهی می‌کنند. این موارد معمولاً زمانی رخ می‌دهد که فرد امیدوار است که از طریق مصالحه یا پرداخت غرامت، سودی به دست آورد.
در برخی موارد، فشار اجتماعی یا خانوادگی می‌تواند فرد را وادار به طرح دعوای واهی کند. به‌عنوان‌مثال، در اختلافات خانوادگی، ممکن است اعضای خانواده فرد را مجبور به پیگیری یک دعوای بی‌اساس کنند تا از طریق آن به اهداف خود دست یابند.
مصادیق دعوای واهی
برخی از مصادیق دعوای واهی شامل مواردی مثل طرح دعوا برای موضوعاتی است که از قبل به حل‌وفصل رسیده، استفاده از مستندات نادرست یا جعلی و طرح ادعاهایی که آشکارا بدون مبنا هستند.
عواقب دعوای واهی
یکی از مهم‌ترین پیامدهای دعوای واهی، اتلاف زمان و انرژی دادگاه‌ها است. وقتی که وقت قاضی و کارمندان دادگاه به بررسی دعاوی بی‌اساس اختصاص یابد، دعاوی واقعی و مهم‌تر ممکن است نادیده گرفته شوند یا با تأخیر بررسی شوند.
طرح دعوای واهی باعث می‌شود که طرفین دعوا هزینه‌های زیادی را برای پیگیری حقوقی، پرداخت وکیل، و هزینه‌های جانبی دیگر متحمل شوند که این امر به ضرر مالی افراد می‌انجامد.
هنگامی که فردی دعوای واهی علیه شخص دیگری مطرح می‌کند، در صورت اثبات واهی بودن دعوا، اعتبار و آبروی او به‌شدت آسیب خواهد دید. این مسئله می‌تواند در روابط اجتماعی، شغلی، و حتی خانوادگی فرد تأثیرات منفی داشته باشد.
راه‌های جلوگیری از طرح دعوای واهی
یکی از راهکارهای مؤثر برای جلوگیری از دعوای واهی، بررسی دقیق و اولیه مدارک و مستندات توسط دادگاه است. قاضی باید در مراحل ابتدایی از صحت و کفایت اسناد ارائه‌شده اطمینان حاصل کند تا از تشکیل دعاوی بی‌اساس جلوگیری شود.
افراد باید پیش از طرح دعوا، با یک مشاور حقوقی مجرب مشورت کنند تا از پایه و اساس دعوای خود اطمینان یابند. این کار می‌تواند از طرح دعاوی واهی و هزینه‌های بی‌مورد جلوگیری کند.
پرداخت تأمین
قانونی کردن پرداخت خسارت از سوی افرادی که اقدام به طرح دعوای واهی می‌کنند، می‌تواند عاملی بازدارنده برای جلوگیری از چنین اقداماتی باشد. پرداخت خسارت می‌تواند شامل هزینه‌های حقوقی، جبران خسارت‌های وارده به‌طرف مقابل، و جریمه‌های مالی باشد.
نحوه تشخیص دعوای واهی توسط دادگاه
شواهد و مدارک نامعتبر
کی از شاخصه‌های اصلی دعوای واهی، فقدان مدارک کافی برای اثبات ادعاست. دادگاه باید بادقت به بررسی مدارک بپردازد و در صورت مشاهده هرگونه نقص یا عدم انطباق، از ادامه بررسی دعوا خودداری کند.
عدم تطابق اظهارات طرفین
در دعواهای واهی، معمولاً اظهارات و ادعاهای مطرح‌شده توسط متقاضی با واقعیت و شواهد موجود در پرونده تطابق ندارند. این عدم تطابق می‌تواند نشانه‌ای از واهی بودن دعوا باشد و دادگاه باید براین‌اساس تصمیم‌گیری کند.
نظریه مشورتی دعوای واهی
نظریه شماره ۷/۹۵/۲۱۲۲ مورخ ۱۳۹۵/۰۸/۲۴ اداره کل حقوقی قوه قضاییه: اولاً: صرف محکوم‌شدن خواهان به بی‌حقی دلیل بر واهی بودن دعوای وی نمی‌باشد و برابر تبصره ماده ۱۰۹ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی چنانچه بر دادگاه محرز شود که منظور از اقامه دعوا تأخیر در انجام تعهد یا ایذا طرف یا غرض‌ورزی بوده، دادگاه مکلف است در ضمن صدور حکم یا قرار، خواهان را به تأدیه سه برابر هزینه دادرسی به نفع دولت محکوم نماید.
زمان درخواست تأمین دعوای واهی
درخواست تأمین دعوای واهی باید قبل از صدور حکم بدوی (اولیه) از سوی دادگاه مطرح شود. در واقع، اگر خواهان دعوای واهی بخواهد تأمین خسارت را از طرف مقابل تقاضا کند، باید پیش از آنکه دادگاه وارد مرحله صدور حکم نهایی شود، درخواست خود را ارائه دهد. پس از صدور حکم، ارائه این درخواست بی‌معنی خواهد بود؛ زیرا تکلیف دعوا مشخص شده و تصمیم نهایی دادگاه اعلام شده است.
تأمین دعوای واهی چیست
تأمین دعوای واهی یکی از مفاهیم حقوقی است که به‌منظور جلوگیری از طرح دعاوی بی‌اساس و بدون مبنای قانونی مورداستفاده قرار می‌گیرد. در واقع، وقتی شخصی دعوایی را مطرح می‌کند که از نظر قانونی و واقعی فاقد ارزش و اهمیت است، و تنها به‌قصد اذیت و آزار طرف مقابل یا به تأخیرانداختن روند دادرسی انجام می‌شود، این نوع دعوا به‌عنوان دعوای واهی شناخته می‌شود. قانون‌گذار برای جلوگیری از این‌گونه دعاوی و حمایت از حقوق افراد، مقررات خاصی را برای تأمین خسارت ناشی از طرح چنین دعاوی پیش‌بینی کرده است.
مفهوم تأمین در دعوای واهی
درصورتی‌که فردی متوجه شود دعوای مطرح شده علیه او واهی و بی‌اساس است، می‌تواند به دادگاه درخواست تأمین خسارت دعوای واهی بدهد. این درخواست به دادگاه اجازه می‌دهد تا پیش از صدور حکم نهایی، از طرف مقابل بخواهد مبلغی را به‌عنوان تأمین خسارت نزد دادگاه سپرده کند. در صورت اثبات واهی بودن دعوا، این مبلغ به‌عنوان جبران خسارت به‌طرف متضرر پرداخت می‌شود. هدف از این اقدام، جلوگیری از طرح دعاوی بی‌مبنا و حمایت از اشخاص در مقابل سوءاستفاده‌های احتمالی از روند دادرسی است.
شرایط درخواست تأمین دعوای واهی
برای اینکه دادگاه قرار تأمین خسارت دعوای واهی را صادر کند، باید شرایط زیر فراهم باشد:
۱. بی‌اساس بودن دعوا: دعوای مطروحه باید فاقد هرگونه مبنای قانونی و واقعی باشد. به‌عبارت‌دیگر، طرح دعوا باید آشکارا باهدف سوءاستفاده از دستگاه قضایی صورت‌گرفته باشد.
۲. اثبات واهی بودن دعوا: خواهان باید بتواند به دادگاه ثابت کند که دعوا بی‌اساس است و تنها به‌قصد آزار و اذیت یا اتلاف وقت مطرح شده است. ارائه مستندات و دلایل کافی در این زمینه ضروری است.
۳. درخواست تأمین: متضرر باید به‌صورت رسمی از دادگاه درخواست تأمین خسارت کند. دادگاه پس از بررسی دلایل و مدارک، در صورت احراز شرایط، قرار تأمین را صادر می‌کند.
موارد کاربرد تأمین دعوای واهی
تأمین دعوای واهی معمولاً در موارد زیر مورداستفاده قرار می‌گیرد:
طرح دعاوی مالی بی‌اساس شکایات حقوقی با ادعاهای غیرواقعی دعوای حقوقی به‌قصد به تأخیرانداختن یا ایجاد مشکل در روند دادرسی
مزایای تأمین دعوای واهی
۱. جلوگیری از سوءاستفاده: این اقدام مانع از آن می‌شود که افراد با طرح دعاوی بی‌اساس، از سیستم قضایی سوءاستفاده کنند.
۲. حمایت از حقوق متضرر: تأمین دعوای واهی باعث می‌شود فردی که علیه او دعوای واهی مطرح شده، در صورت اثبات بی‌اساس بودن آن، بتواند خسارات وارده را دریافت کند.
۳. افزایش دقت در طرح دعاوی: این مقرره باعث می‌شود افرادی که قصد طرح دعوا دارند، قبل از اقدام به آن، دقت بیشتری داشته و تنها دعاوی واقعی و مستند را مطرح کنند.
استثنائات قرار تأمین دعوای واهی
قانون‌گذار در برخی موارد، برای جلوگیری از تضییع حقوق افراد و رعایت اصل عدالت، استثنائاتی را در خصوص صدور قرار تأمین دعوای واهی در نظر گرفته است. این استثنائات به دادگاه این امکان را می‌دهد که با درنظرگرفتن شرایط خاص پرونده و اوضاع‌واحوال موجود، از صدور قرار تأمین خودداری کند یا تدابیر دیگری اتخاذ نماید. مهم‌ترین استثنائات در این زمینه عبارت‌اند از:
· در دعاوی که مستند آنها چک یا سفته یا برات
· دعاوی مستند به اسناد رسمی
· دعاوی علیه متوقف
