در مورد عقد رهن ویژگیهای آن را به اختصار به شرح ذیل بیان مینماییم.
۱- معامله ای وثیقه ای میباشد ، به این مفهوم که برای مرتهن(رهن گیرنده) ، باعث ایجاد حق وثیقه ای میگردد. و به دلیل وجود آن، در صورت عدم انجام تعهدات راهن ( رهن دهنده )مرتهن میتواند به حق و حقوق خود دست پیدا کند . و بدین جهت امتیازاتی نسبت به سایر طلبکاران خواهد داشت ، از جمله این امتیازات حق تقدم و حق تعقیب است ، با این توضیح که مرتهن بابت استفاده از بهای مال مورد رهن نسبت به بقیه طلبکاران مقدم میباشد و بایستی ابتدا طلب مرتهن از محل مال مرهونه پرداخت گردد و بعد نسبت به سایر طلبکاران اقدام گردد. و دومین امتیاز مذکور حق تعقیب بوده و مرتهن میتواند فروش آن را تقاضا نماید و چنانچه راهن مال را بدون اجازه مرتهن به دیگری منتقل نموده باشد ، این انتقال غیر نافذ بوده و با این وجود نیز مرتهن میتواند علاوه بر ابطال آن، فروش آن را نیز از طریق دادگاه به نفع خود تقاضا نماید .
۲- از دیگر اوصاف عقد رهن ، عینی بودن آن میباشد بدین معنی که قبض آن شرط صحت معامله میباشد. و در غیر اینصورت عقد محقق نمیگردد.
۳-این عقد نسبت به مرتهن جائز بوده ، و این به این معناست که مرتهن هر موقع که خواست میتواند عقد رهن را بر هم بزند ، اما برای راهن لازم است ، و او نمیتواند بصورت یکطرفه عقد را فسخ کند .
۴- تبعی بودن عقد رهن ، یعنی برای صحت چنین عقدی حتما میبایست سبب دین وجود داشته باشد ، مثلا به سبب بدهکاری ، راهن خانه و یا خودروی خود را در رهن دیگری قرار میدهد ، و چنانچه این سبب ، در مثال فوق بدهکاری ، وجود نداشته باشد ، به تبع عقد رهن نیز محقق نخواهد گردید .و لازم بذکر است این سبب باید در طول زمان عقد رهن استمرار داشته باشد ، و چنانچه مرتهن بدهی خود را پرداخت نماید ، عقد رهن نیز منحل میگردد ، مواردی از قبیل ، ابرا ، مالکیت مافی الذمه ، تبدیل تعهد و... نیز باعث انحلال عقد رهن خواهند گردید .
سوالی که در اینجا ممکن است بوجود بیاید این است که ، چنانچه عقد جائز باشد با مرگ و یا جنون ، عقد نیز منفسخ و بی اعتبار میگردد ، پس چه ضمانتی در عقد رهن وجود دارد ، با توجه به اینکه نسبت به مرتهن این عقد جائز است ، و فردی که بابت طلب خود ، مال دیگری را در رهن گرفته ، تا تضمینی برای خود داشته باشد ، با مرگ و یا جنونش این عقد منفسخ نگردد و ورثه بتوانند به حقوق مالی خود برسند ؟
در جواب این سوال باید گفت که جائز بودن این عقد از طرف مرتهن تنها به معنی قابل فسخ بودن آن از طرف مرتهن میباشد ، و مطابق ماده ۷۸۸ قانون مدنی به موت راهن و یا مرتهن عقد رهن منفسخ نمیگردد.
شرایط مال مرهون :
۱-مالیت داشته باشد
برای عقد رهن ، باید چیزی که بعنوان رهن گذاشته میشود مال باشد ، تا مرتهن بتواند در صورت خودداری مدیون ، توسط آن مال ، به حق خود برسد ، و در این مورد مفروز و یا مشاع بودن مال ، تفاوتی نمیکند . منتها باید قابلیت بقا را داشته باشد ، بعنوان مثال گل گران قیمت اما طبیعی را نمیتوان بعنوان رهن قلمداد نمود ، چرا که پس از مدتی پژمرده شده و ارزش خود را از دست خواهد داد ، منتها چنانچه همین گل باارزش ، مصنوعی بوده و قابلیت بقا را داشته باشد ، قابل رهن دادن میباشد.
۲- ملک راهن باشد و یا راهن اجازه دادن ملک دیگری را داشته باشد
۳- مال مورد عقد رهن باید قابلیت تسلیم به مرتهن را داشته باشد ، پس بنابراین مالی را که راهن نمیتواند تسلیم کند بعلت عدم قبض توسط مرتهن صحیح نمیباشد .
۴- قابل انتقال باشد :
به این معنا که در صورت تخلف راهن از پرداخت بدهی ، بتوان آن را به مرتهن منتقل نمود و مثلا رهن مال موقوفه به دلیل عدم امکان نقل و انتقال باطل میباشد
۵- معلوم و معین بودن :
با توجه به ماده ۲۱۶ قانون مدنی مال مرهون باید معلوم باشد و رهن عین مجهول باطل است . و بعلاوه مورد رهن باید معین باشد ، مثلا رهن دادن یکی از چند مال بصورت مردد و مشخص نکردن آن از موارد باطل بودن عقد رهن میباشد.
با توضیحات مختصر فوق ، آنچه برداشت میگردد این است که برای دریافت حقوق مالی یکی از بهترین موارد در رهن گرفتن مال بدهکار میباشد ، که با توجه به شرایط کنونی و وضعیت اسناد تجاری ، حتی در صورت محکومیت مدیون ، باز هم راه اعسار باز بوده و طلبکار به حقوق خود به نحو کامل و شایسته نخواهد رسید . اما با توجه به ویژگیهای منحصر بفرد عقد رهن این موارد منتفی بوده ، منتها قبل از هر گونه تصمیم نسبت به انعقاد این عقد باید از وکلای مجرب مشاوره های لازم در این خصوص بعمل آید ، و سپس با اطمینان مبادرت به انعقاد عقد رهن نمایید .
