در این متن قصد داریم به مقایسه فسخ با انفساخ و وجوه تشابه و افتراق این دو نهاد مهم حقوقی بپردازیم .شاید بسیاری از افراد عادی جامعه تفاوت بین این دو نهاد را ندانسته و در محاورات و اصطلاحات عامیانه آن دو را مترادف یکدیگر بدانند . لذا؛ در این مجال کوتاه به بررسی اجمالی نقاط اشتراک و افتراق این دو نهاد مهم حقوقی که رد پای آنها در بسیاری از مراودات تجاری و قراردادی افراد دیده می شود ؛ می پردازیم .
1- تعریف
انحلال ارادی قرارداد را فسخ و انحلال اجباری قرارداد را انفساخ می نامند .
2- -وجوه تشابه فسخ با انفساخ
الف -همانگونه که بیان گردید ، انحلال قهری عقد را انفساخ گویند . در انفساخ ، عقد بدون اینکه نیاز به عمل حقوقی اضافه داشته باشد ، خود به خود از بین می رود و حق انتخاب برای یکی از دو طرف یا دادگاه باقی نمی ماند .
همچنین ، متعلق فسخ نیز عقد است و اصولا انفساخ و فسخ هر دو به عقد عارض می گردند ، منتهی چون انفساخ و فسخ هر دو موجب برهم خوردن نظم قراردادی و و از بین رفتن عقد می گردند ؛ بنابراین ،در ابتدا باید عقد محقق گردد و سپس برهم بخورد .
نتیجه اینکه ، انفساخ و فسخ هردو موجب برهم خوردن عقدی می گردند که صحیحا" واقع شده باشد .
ب - اگرچه فسخ انحلال ارادی و انفساخ انحلال قهری قرارداد است ؛ لیکن ، قدر متیقن این دو ، انحلال عقد است . ضمن آنکه اثر هردو آنها ناظر به آینده است و هیچ یک از این دو نهاد حقوقی تاثیری در اعتبار مربوط به قبل از فسخ و انفساخ ندارند .
ج - در مورد مالکیت نمائات و منافع حاصله از تاریخ عقد تا تاریخ انحلال آن نیز ، حکم فسخ و انفساخ یکی است .
3- وجوه افتراق فسخ و انفساخ
الف - وصف مشترک تمام موارد انفساخ قرارداد در انواع گوناگون آن ، قهری بودن انحلال است و همین وصف آنرا از فسخ که با یک اراده واقع می شود ، متمایز می سازد .البته قهری بودن انحلال منافاتی با ارادی بودن سبب آن ندارد ؛زیرا ،قهری بودن انحلال در تمام مواردی که واژه "انفساخ" بکار برده میشود بدین معناست که عقد بدون اینکه نیاز به عمل حقوقی اضافی داشته باشد خود به خود از بین می رود و حق انتخاب برای یکی از دو طرف یا دادگاه باقی نمی ماند .
توضیح اینکه ، گاهی انفساخ بطور مستقیم ناشی از اراده صریح یا تراضی دو طرف قرارداد است ؛ به عبارتی ، انفساخ نتیجه تراضی طرفین عقد است ؛ مانند ، بیعی که در آن بموجب شرط ضمنی مقرر گردیده ، در صورتی که خریدار تا 10 روز مبادرت به پرداخت ثمن نکند ، بیع خود به خود منفسخ و نابود خواهد شد .
گاهی نیز اتفاق می افتد که طرفین قرارداد بموجب تراضی جدید یا شرایط انحلال عقد را تغییر می دهند و یا اساسا" شرط انفساخ را حذف می نمایند . ولی ، ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که این موارد نباید به عنوان وجه اشتراک فسخ و انفساخ تلقی گردد ؛ زیرا ، در فسخ خصوصا" وقتی که اختیار انحلال قرارداد به موجب تراضی صریح پیش بینی گردیده ، هم سبب انحلال و هم اصل فسخ ،اختیاری و انتخابی است . در صورتی که ، در انفساخ تنها ایجاد سبب انحلال یا از بین بردن آن ارادی است ؛ لیکن ، این امر موجب انتخابی یا اختیاری شدن اصل انفساخ نمی گردد .
ب - همانطور که گفته شد ، نویسندگان حقوقی انحلال قهری عقد را انفساخ می نامند .گروهی نیز علاوه بر قهری بودن انفساخ ، عدم دخالت اراده و عدم وجود حق انتخاب برای طرفین یا دادگاه و در نهایت عدم نیاز به عمل حقوقی اضافی در از بین رفتن عقد را از ویژ گیهای انفساخ بر می شمارند . لیکن ، همگی در اینکه انفساخ مخصوص عقود است اتفاق نظر دارند ، در صورتی که در مورد فسخ چنین اتفاق نظری مشاهده نمی گردد و فسخ ایقاعی بین نویسندگان حقوقی مورد اختلاف است .
